Kwa mujibu wa ripoti ya Shirika la Habari la Hawza, Ustadh Shahidi Murtadha Mutahhari katika moja ya hotuba zake alizungumzia mada ya “Utukufu wa Nafsi katika Mizani ya Akili na Imani”, ambayo inaletwa kwako kama ifuatavyo.

بسم الله الرحمن الرحيم

«إن أعظمَ الناسِ قدْرًا الّذی لا یری الدّنیا لنفسِهِ خطرًا.»

Hakika mtu mwenye hadhi ya juu kabisa ni yule ambaye haoni hatari wala thamani yoyote katika dunia kwa ajili ya nafsi yake.

Maana ya “kwa ajili ya nafsi yake” ni kuwa mtu huyo hujiona mwenyewe kuwa bora zaidi ya dunia yote. Mtazamo huu humfikisha kwenye uimara wa shakhsia na uelewa wa thamani ya utukufu wa nafsi.

Kutojali Dunia na Kuvuka Matamaniwa ya Kidunia

Imam Sajjad – ‘alayhis-salaam – pia katika muktadha huu, alipoulizwa:

“من أعظم الناس خطرا؟”

Je! Ni yupi aliye na hadhi ya juu zaidi miongoni mwa watu?

Akasema:

“مَن لم یرَ الدنیا لنفسِه خطرًا”

Yaani: Yule ambaye haioni dunia kuwa na umuhimu wowote katika nafsi yake.

Hapa, neno “خطر” lina maana ya hadhi au thamani.

Katika mienendo ya kiirfani, mojawapo ya mambo yaliyosifiwa na kupendekezwa ni aina ya kutoijali dunia na kuepuka matamaniwa na mambo ya kidunia.
Hata hivyo, mara nyingine jambo hili limepelekea kupotoka katika amali.

Kwa mfano, katika baadhi ya jamii za Magharibi, kuna jambo lililoibuka la “ombaomba wa kitaaluma,” ambapo watu huomba kwa ajili ya kuchochea huruma au kujidhalilisha, bila kuwa na haja ya kweli.

Kitendo hiki, hata kama hakichochewi moja kwa moja na tamaa ya mali, huonekana kuwa ni uvunjaji wa heshima na utukufu wa nafsi.

Katika maadili ya Kiislamu, mojawapo ya mambo yanayochukiwa ni kuomba na kuonesha uhitaji mbele ya watu.

Imepokewa kutoka kwa Imam Ali – ‘alayhis-salaam – amesema:

«طلب الحوائج إلی الناس مذلة للحیاة، ومذهبة للحیاء، ومُذهبة للوقار»

Yaani: Kuomba haja kwa watu ni kudhalilisha maisha, kuondosha haya na kupoteza heshima.

Mafundisho haya yanamtaka mtu kuwa na heshima na utulivu wa nafsi. Imam Swādiq – ‘alayhis-salaam – anasema:

«وکُنْ عَزیزَ النَّفْسِ ذَا مَنْزِلَةٍ مُنْصِفَةٍ فِی المآثرِ»

Yaani: Mtu anapaswa kuwa na heshima ya nafsi, lakini awe mwelekevu na wa wastani katika sifa njema.

Mtu hapaswi kujishusha hadhi hadi kufikia hadhi ya wanyonge au masikini katika jamii, bali apange maisha yake kwa kutegemea nguvu zake mwenyewe, ili awe na hadhi na heshima mbele ya wengine pia.

Katika "Nahjul-Balāgha", Imam Ali – ‘alayhis-salaam – amesema:

«أکرِم نَفْسَک عن کلّ دَنیَّةٍ وإنْ ساقَتکَ إلی الرّغائبِ، فإنَّک لن تعتاضَ عمَّا تبذل من نفسِکَ عوضًا»

Maana yake ni kwamba:

“Heshimu nafsi yako dhidi ya kila jambo lililo duni, hata kama linakupeleka kwenye matamanio, kwa sababu hautapata mbadala wa kile unachokitoa kutoka katika nafsi yako.”

Jambo la kuzingatia ni kuwa mtu akipoteza mali au utajiri, huenda akaweza kuvirudisha, lakini akipoteza heshima, hadhi au utukufu wa nafsi, ni vigumu sana kuvirudisha.

Shakhsia ya Mwanadamu ni Mazingira ya Ukuaji na Utukufu

Imam Ali – ‘alayhis-salaam – pia amesema:

«لا تَکُنْ عبدًا لغیرِکَ وقدْ جعلَکَ اللهُ حرًّا»

Usiwe mtumwa wa mtu mwingine, hali ya kuwa Allah amekuumba ukiwa huru.

Mafundisho haya yanakuza heshima ya nafsi ndani ya mtu. Hapa ni lazima kutofautisha kati ya kiburi na heshima ya nafsi.
Ingawa mara nyingi kiburi hutumika kwa maana hasi, lakini katika muktadha huu, kilichokusudiwa ni heshima ya nafsi, si kujivuna au kujiona bora.

Imam Ali – ‘alayhis-salaam – amesema:

«قَدْرُ الرَّجُلِ علی قَدْرِ هِمَّتِه، وَصِدقُهُ علی قَدْرِ مُرُوَّتِه، وَعِفَّتُهُ علی قَدْرِ غَیرَتِه»

Maana:
Hadhi ya mtu ni kwa mujibu wa juhudi zake, ukweli wake ni kwa kiwango cha utu wake, na usafi wake wa matendo ni kwa kadiri ya wivu wake wa kiutu.

Mwenye juhudi kubwa huwa na hadhi kubwa; mwenye mtazamo mdogo na asiye na lengo, hujishusha mwenyewe.

Kusema uongo ni dalili ya udhaifu wa shakhsia. Mwanadamu husema uongo anapohisi kushindwa, kuogopa au kudharaulika, lakini kila anapohisi nguvu na uwezo, huzidi kusema kweli, kwa sababu hana haja ya kuficha au kudanganya.

Kutoka kwa Imam Swādiq – ‘alayhis-salaam – pia imepokewa:

«لا تکن فظًّا غلیظًا یکره الناس قربک، ولا ذلیلاً یُحتقرُک من یراک»

Usiwe mkali na msusuavu kiasi kwamba watu wakuchukie, wala usiwe mnyonge kiasi kwamba kila anayekuona akudharau.

Uislamu unasisitiza juu ya unyenyekevu, lakini hauuchanganyi unyenyekevu na udhalili.
Unyenyekevu ni tabia ya upole, maadili mema na kuvutia mapenzi ya watu, si uduni.

Udhalili huangusha heshima ya mtu mbele ya wengine, ilhali unyenyekevu huleta upendo wa kijamii.

Katika maandiko ya Kiislamu, kuna wito wa wazi wa tabia ya kibinadamu yenye misingi ya utukufu. Hata hivyo, swali linaweza kuulizwa:

Je, mafundisho haya hayaingiliani na mafundisho ya kiirfani na maadili ya tasawufi ambayo yanasisitiza “kuvunja nafsi” na “kujikanusha”?

Jibu ni kwamba hakuna mgongano. Kwa sababu mwanadamu ana aina mbili za nafsi:

1. Nafsi ya mnyama (ya kidunia), inayozuiliwa na matamanio na manufaa ya kidunia;
2. Nafsi ya kiutu, ambayo ndani yake kuna heshima, utukufu na maarifa.

Shakhsia ya kimnyama haina ufahamu wa ukuu wa kiroho; lakini shakhsia ya kibinadamu ni mazingira ya ukuaji na utukufu.

Kuhifadhi Heshima na Utukufu wa Nafsi ni Ishara ya Ukuaji wa Roho

Aya isemayo:

«وَلِلّهِ العِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِینَ»

pia inahusiana na hadhi hii ya kibinadamu. Katika riwaya imepokewa kwamba Allah ameweka utukufu ndani ya asili ya mwanadamu; na mtu anatakiwa ahisi utukufu huo ndani yake.

Kwa hivyo, hakuna mgongano kati ya unyenyekevu na utukufu wa nafsi.
Panapozungumziwa kuhusu kuhusiana na watu wengine, mtu anapaswa kuwa mnyenyekevu, mpole na mwenye huruma. Lakini pale ambapo heshima ya mtu iko hatarini, inampasa ajitetee.

Katika maadili ya kiirfani, mafanikio yamepatikana katika kuwapenda watu na kuvunja kuta za ubinafsi.
Hata hivyo, tatizo ni kwamba fikra hiyo mara nyingine husahau tofauti kati ya unyenyekevu na udhalili.

Hitimisho: Mwanadamu anapaswa kujiona kuwa mkubwa mbele ya mambo madogo na ya aibu; si kwa sababu ya kiburi, bali kwa sababu ya utukufu wa nafsi.

Mtazamo huu unamzuia mtu kutenda dhambi, usaliti, uongo na tamaa.

Kauli isemayo:

«أکرِمْ نفسکَ عن کلّ دنیَّة»

Yaani: Heshimu nafsi yako dhidi ya kila jambo la uduni.
 Ina maana kwamba utambue hadhi na shakhsia yako kuwa ni tukufu kiasi cha kutokubali kuitia doa kwa ajili ya faida yoyote.

Katika maadili ya Kiislamu, kuhifadhi heshima ya nafsi na utukufu wa kibinadamu ni ishara ya ukuaji wa imani na kujizuia dhidi ya mambo ya aibu.